تحلیل کارکردهای قید در اشعار دقیقی و فردوسی توسی

یکی از شاخصههای مهم در بررسی میزان ادبیّت متون، واژهگزینی در محور جانشینی و ترکیب واژه‌ها در محور هم‌نشینی است. آن‌چه این گزینش و ترکیب را به ارزش هنری تبدیل میکند، کاربرد هنرمندانة آنها متناسب با بافت متن است. اگرچه شاید استخراج و تحلیل همة عناصر و تمایزات ادبی متون دشوار باشد، اما می‌توان بسیاری از آنها را برشمرد و تبیین نمود. از این رهگذر، قیدهای زمان، حالت و تشبیه و کارکردهای آنها بهعنوان یکی از عناصر متون حماسی در گشتاسپنامة دقیقی و بخش پادشاهی گشتاسپ در شاه‌نامه مقایسه و با روش توصیفی-تحلیلی بررسی شد. یافتههای تحقیق نشان می‌دهد که فردوسی بیش از دقیقی در برجستهسازی ارزشهای ادبی قید به خصوص آمیزش قیدها با صور خیال اهتمام ورزیده و از این رو، اهتمام فردوسی و کمتوجهی دقیقی به آمیزش قیدها با صور خیال، تفاوت عمدة دو شاعر در کاربرد قید است. از همین رهگذر، قید زمان در شاه‌نامه بیش از گشتاسپ‌نامه با صور خیال و فضاسازی مرتبط است و به سبب ارزش سبکیاش، میتوان آن را «قید تصویری» نامید که علاوه بر ارزش ادبی، ارزش فکری نیز دارد. واژهها در ساختمان قید زمان در گشتاسپ‌نامه به اندازة شاه‌نامه، رنگ و لحن حماسی ندارند. قید حالت در شاه‌نامه یکی از شگردهای توصیف رفتار، حالات روحی و حرکات رزمی قهرمانان، خلق ایجاز و موسیقی است. یکی از تمایزات قید تشبیه در شاه‌نامه، «بِه‌گزین» کردنِ قیدها، به خصوص ادات تشبیه است. مشبه‌بهها و ادات تشبیه در شاه‌نامه نسبت به گشتاسپ‌نامه، لحن و رنگ حماسی بیشتری دارند و تنوّع آنها در شاه‌نامه دال بر قدرت تخیّل و تعالی فکر فردوسی است.